De asielprocedure 2010

In de snelkookpan

Sinds 1 juli 2010 is een nieuwe asielprocedure in werking getreden. In deze procedure wordt de asielzoekers een week de tijd gegund om tot rust te komen en zich voor te bereiden op wat komen gaat: de Rust- en voorbereidingstermijn RVT. Als de gesprekken met Immigratie- en naturalisatiedienst IND eenmaal begonnen zijn, volgen de processtappen elkaar in moordend tempo op. In acht dagen wordt de zaak beklonken, met voor elke  processtap één dag: twee gehoren door de IND, twee tussentijdse besprekingen met de advocaat, het voornemen van de IND en de reactie daarop van de advocaat, de uiteindelijke beschikking van de IND en het afsluitende gesprek met de advocaat. De procedure heet Algemene Asielprocedure, ‘algemeen’, omdat iedere asielzoeker hem moet doorlopen. Of een asielzoeker nu tot een kwetsbare groep behoort of niet: iedereen moet de snelkookpan in.

Kwetsbare asielzoekers: weinig kans

De Algemene Asielprocedure biedt asielzoekers met geweldservaringen weinig kans. Dit soort ervaringen zijn vaak diep weggestopt, en met reden. In veel culturen leidt praten over zoiets als verkrachting onverbiddelijk tot een totale vernietiging van de sociale infrastructuur. Opening van zaken geven hierover is alleen mogelijk in een sfeer van rust en vertrouwen, met een gesprekspartner die signalen van trauma’s weet op te vangen en daarop doorvraagt. Aanvragen van asielzoekers die dit soort met taboes omgeven vluchtmotieven hebben, maken weinig kans in de sfeer van wantrouwen waarin de gehoren door de IND worden afgenomen.

Grondhouding: wantrouwen

De grondhouding bij de gehoren door de IND is er een van wantrouwen. Bij het Eerste Gehoor, waarin de identiteit van de asielzoeker en de vluchtroute vastgesteld moet worden, loopt het vaak al mis. Met vragen als “Wijst u nu eens aan op deze kaart waar u woonde”, “Je bent met de boot gekomen, maar je weet niet precies wanneer, dat klopt niet!”, “Wat voor kleur hadden de stoelen in het vliegtuig?” wordt voorbijgegaan aan de mogelijkheid dat niet iedere asielzoeker gewend is kaart te lezen, geleerd heeft de tijd in maanden en dagen te verdelen, of door de stress gedurende de reis niet op de inkleuring van de omgeving heeft kunnen letten. Als de asielzoeker het antwoord schuldig moet blijven op deze vragen, is de toon gezet: jij bent een leugenaar.

Bij het Nader Gehoor, over het vluchtmotief, gaat het er niet veel beter aan toe. De IND-ambtenaren hebben instructies alleen open vragen te stellen: gerichte vragen zouden wel eens suggestief kunnen werken. Dus als een vrouw meldt dat ze niet weet wie de vader is van haar kind, wordt daar niet op doorgevraagd. Als een vrouw zegt dat ze lastig gevallen is door soldaten, wordt daar niet op doorgevraagd, maar bijvoorbeeld geïnformeerd naar het precieze aantal van die soldaten. Er worden vragen gesteld als: “U zegt dat u tot een christelijke minderheid behoort. Vertelt u eens, hoeveel apostelen waren er precies?”, “U zegt dat u op een rechte weg liep, en lastig bent gevallen door soldaten die om de hoek kwamen aanzetten. Ja, was het nu een rechte weg of een weg met een bocht?”.

Geen tweede kans

Wie zou er niet in de war raken en dichtklappen door het evidente wantrouwen dat blijkt uit dit soort vragen? En er is geen tweede kans. Als iets niet direct in het Nader gehoor gemeld is, kan dat later niet meer ingebracht worden: “Dan had u dat maar meteen moeten zeggen!”.

Het Medisch Advies: een wassen neus

Voorafgaand aan de Algemene Asielprocedure krijgen asielzoekers een Medisch Advies aangeboden. Dit is bedoeld om vast te stellen of de asielzoeker in staat is om consistent en coherent te verklaren. Het advies wordt uitgebracht door een sociaal-verpleegkundige, die, zo staat in verschillende Kamerstukken, ‘ervaring heeft in het omgaan met en het herkennen van trauma’s, en die moet kunnen beoordelen of er nader onderzoek door een deskundig arts moet plaats vinden’. Herhaaldelijk is door staatssecretaris en minister verzekerd dat het Medisch Advies het middel bij uitstek is om eventuele trauma’s van seksueel of oorlogsgeweld in een vroeg stadium te signaleren. Maar in de praktijk blijkt het Medisch Advies niet meer te zijn dan een gesprekje van 10 à 15 minuten, waarin een checklist met vier items wordt afgewerkt. Het bedrijf Medifirst dat het Medisch Advies uitvoert blijkt doorvragen naar traumatische ervaringen ook helemaal niet tot de taakstelling van zijn werknemers te rekenen: er mag niet doorgevraagd worden naar eventuele vluchtmotieven, aangezien de eigenlijke asielprocedure nog niet begonnen is. Ook hier dreigen trauma’s die de achtergrond vormen van de asielaanvraag verborgen te blijven. De betreffende asielzoekers komen dan terecht in de snelle Algemene Asielprocedure, waar zij niet thuishoren.

Bedreigd wonen

Gedurende de Algemene Asielprocedure verblijven de asielzoekers in de zogenaamde Procesopvanglocatie: de POL. Zij verkeren hier in een betrekkelijk isolement. Het hangt er maar net vanaf wie er verder op dat moment in procedure zijn, of ze enige aanspraak hebben van lot-, land- of taalgenoten. Voor veel vrouwen onder hen is het ontbreken van gescheiden doucheruimtes bedreigend, en ook in de gemeenschappelijke keukens kunnen zij zich belaagd voelen.

Advocaten in tijdnood …

Het is de bedoeling dat de asielzoeker gedurende de hele asielprocedure bijgestaan zal worden door één en dezelfde advocaat, waarmee een vertrouwensband opgebouwd kan worden. Maar de procedure is dermate krap geprogrammeerd dat het voor een advocaat bijzonder moeilijk in te plannen is.

Afgezien van het gesprek voorafgaand aan de eigenlijke procedure is de aanwezigheid van de advocaat op dag 2, 4, 6 en 8 van de procedure gewenst. Voor wie in deeltijd werkt is dit niet te doen, maar ook de voltijds werkzame advocaat komt in tijdnood: de procedure loopt namelijk in het weekend door. Het risico is groot dat de advocaat zich bij een van de gesprekken met de asielzoeker zal moeten laten vervangen door een collega.

Een advocaat in tijdnood, waarmee niet altijd een vertrouwensband is opgebouwd: dit kan funest zijn voor kwetsbare asielzoekers, die alleen kans maken als ze in een sfeer van rust en vertrouwen hun verhaal kunnen doen.

… en in geldnood?

Voor elk gesprek met de asielzoeker gedurende de asielprocedure wordt de advocaat voor drie uur ingeroosterd. Maar drie uur is te weinig voor een gecompliceerde zaak, waarbij extra documentatie-werk verricht moet worden, een contra-expertise georganiseerd moet worden tegen een onjuist geacht Medisch Advies, of beroep voorbereid moet worden tegen een onjuist geachte beslissing van de IND. Vaak trekken asieladvocaten meer tijd uit voor zo’n gesprek, en nemen zij de korting op de vergoeding voor de verleende rechtshulp voor lief. En dan gaat Leers ook nog snijden in de vergoeding voor rechtshulp aan asieladvocaten!

Informatie Alied Blom bij de actie Vluchten doe je uit bittere noodzaak. Vluchtelingen zijn geen criminelen. Georganiseerd  door Vrouwen Tegen Uitzetting (VTU) op 11 maart 2011 in het kader van Internationale Vrouwendag. VTU is een netwerk van Nederlandse vrouwen en vluchtelingen-vrouwen met en zonder verblijfsvergunning. Het netwerk zet zich in voor een goed asielbeleid en aandacht voor de positie van vrouwelijke vluchtelingen.

www.vrouwentegenuitzetting.nl  vtu@xs4all.nl   bankrekening 7814705